Δελτίο Τύπου
Κατατέθηκε το πρώτο παραδοτέο της έρευνας του Εθνικού Μετσoβίου Πολυτεχνείου για την Παλαιά Βίνιανη στο Δήμο Αγράφων και στο Υπουργείο Πολιτισμού
5/10/2023
Κατετέθηκε στο Δήμο Αγράφων το πρώτο παραδοτέο της έρευνας του ΕΜΠ. Εκπονήθηκε από το Εργαστήριο Αστικού Περιβάλλοντος και το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Προστασία Μνημείων» στα πλαίσια του Πρωτοκόλλου Συνεργασίας το οποίο υπεγράφη το 2022 μεταξύ του Δήμου Αγράφων και του ΕΜΠ. Λόγω της ιδιαίτερης σημασίας των ευρημάτων το πλήρες υλικό εστάλη και στις αρμόδιες γενικές διευθύνσεις και την Εφορεία Αρχαιοτήτων Φθιώτιδας και Ευρυτανίας του Υπουργείου Πολιτισμού.
Η συνεργασία με τον Δήμο Αγράφων διήρκεσε ενάμισυ έτος. Πραγματοποιήθηκαν τέσσερεις αυτοψίες και ασκήσεις πεδίου στη Βίνιανη με τη συμμετοχή ομάδας καθηγητών και τριάντα προπτυχιακών και μεταπτυχιακών σπουδαστών και σπουδαστριών.
Αποκαλύφθηκε και τεκμηριώθηκε η αρχαία κατοίκηση της Βίνιανης από τους ελληνιστικούς χρόνους, σε έναν απόκρημνο οχυρό λόφο, επάνω από τον ποταμό, η συνέχεια κατά τους μεσαιωνικούς βυζαντινούς χρόνους και την περίοδο των σλάβικων εποικισμών. Ο οικισμός συναντάται στα οθωμανικά φορολογικά κατάστιχα του μέσου 15ου αιώνα με διακόσια νοικοκυριά, γεωργία, κτηνοτροφία, αμπελοκαλλιέργειες ακόμη και σηροτροφία.
Στους μέσους οθωμανικούς χρόνους κτίστηκε το μονότοξο γεφύρι του Μέγδοβα, δίπλα σχεδόν στο χωριό. Από τα τέλη του 18ου αιώνα και ως τα 1814 το χωριό συρρικνώθηκε λόγω των επιδημιών πανώλης οι οποίες ερήμωσαν τη Θεσσαλία και την Πίνδο.
Η αρχαία κοιτίδα εγκαταλείφθηκε και μετακινήθηκε σε ένα πιο υγιεινό, πιό ομαλό μέρος με τρεχούμενα νερά, λίγο μακρύτερα από αρχικό οικισμό. Καθ’ όλο τον 19ο αιώνα και στον Μεσοπόλεμο δεκάδες Βινιανίτες μετανάστευσαν προς την Κωνσταντινούπολη και τις Ηνωμένες Πολιτείες. Η μετακίνηση μεγάλου μέρους του ανδρικού κυρίως πληθυσμού έφερε μία νέα άνθηση του οικισμού. Η ανέγερση νέων επιμελημένων αρχοντικών σπιτιών, των «Αμερικάνικων» με τα εμβάσματα της ξενιτιάς και με σπάνιο για την εποχή τους εξοπλισμό και διακόσμηση άφησε τα ίχνη της μέχρι σήμερα.
Το 1940 βρήκε τη Βίνιανη με πεντακόσιους κάτοικους και περίπου εκατόν είκοσι κτίρια. Η συμφωνία του Άρη Βελουχιώτη του ΕΛΑΣ με τον Ναπολέοντα Ζέρβα του ΕΔΕΣ και τη Βρεττανική Αποστολή “Harling” έγινε εκεί και οδήγησε λίγο αργότερα, τον Νοέμβριο του 1942 στην επιχείρηση του Γοργοπόταμου. Τον Μάρτιο του 1944, στη Βίνιανη ιδρύθηκε και εγκαταστάθηκε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης, η «Κυβέρνηση του Βουνού» με την έδρα της στο δημοτικό σχολείο και στο κοινοτικό κατάστημα. Τα σπίτια του χωριού φιλοξένησαν τους μεγάλους της Αντίστασης και των Συμμάχων: τον Άρη, τον Σαράφη, τον Σβώλο, τον Γουντχάουζ, τον Ποπώφ και πολλούς άλλους. Μαζί τους ο φωτογράφος Σπύρος Μελετζής και ο ζωγράφος Βάλιας Σεμερτζίδης διέσωσαν τις επικές εικόνες των πρωταγωνιστών του αντάρτικου. Ο τόπος πλήρωσε το τίμημα της ελευθερίας με πυρπολήσεις της Βίνιανης, των γύρω χωριών και του Καρπενησίου, με εκατοντάδες εκτελέσεις χωρικών από τους Ναζί. Στον Εμφύλιο η Ρούμελη και η Βίνιανη υπήρξαν κορυφαία θέατρα του ελληνικού δράματος. Οι συγκρούσεις στον Μέγδοβα διήρκεσαν ως τον Μάρτιο του 1949 όταν ο Δημοκρατικός Στρατός υποχώρησε από τα Άγραφα προς τον Γράμμο. Η πρωτεύουσα «του Βουνού» πέρασε στην αφάνεια προσπαθώντας να επουλώσει τις καταστροφές.
Το 1966 ένα καταστροφικό γεγονός γεννήθηκε απρόσμενα, εξ αιτίας της κατασκευής του μεγάλου υδροηλεκτρικού φράγματος των Κρεμαστών. Από τον Αύγουστο του 1965, καθώς γέμιζε νερό η νέα λίμνη στον Αχελώο, η οροσειρά έτρεμε με συνεχείς μικροδονήσεις. Στις 6 Φεβρουαρίου του 1966 ο μεγάλος σεισμός χτύπησε δεκαπέντε χωριά. Αρκετοί νεκροί και 4.000 άστεγοι στην Ευρυτανία. Η Βίνιανη εγκαταλείφθηκε. Οι κάτοικοι μεταφέρθηκαν σε ένα ασφαλές κοντινό υψίπεδο. Η στρατιωτική ΜΟΜΑ κατασκεύασε ξύλινα παραπήγματα και στη συνέχεια κτίστηκε ένας νέος οικισμός, η Νέα Βίνιανη. Ο νέος οικισμός, αποτελεί επίσης ένα εξαιρετικό δείγμα της εποχής του, της μεταπολεμικής ανασυγκρότησης και της πολεοδομίας «εκτάκτων αναγκών».
Η έρευνα του ΕΜΠ τεκμηρίωσε εξαντλητικά όλη τη διαδρομή στη μακρά διάρκεια της Ιστορίας, τα ίχνη, τα μνημεία, την οικιστική και αρχιτεκτονική εξέλιξη της Βίνιανης. Σε μία μελέτη με τα παραρτήματα της, έκτασης 340 σελίδων κατεγράφησαν 115 κτίρια, αποτυπώθηκαν πλήρως τα πλέον χαρακτηριστικά από αυτά και σχεδιάστηκαν οι προτάσεις αποκατάστασης τους, κατεγράφη και τεκμηριώθηκε το σύνολο των αρχαίων και νεώτερων μνημείων τα οποία εντοπίστηκαν. Η εργασία βασίστηκε στις αυτοψίες πεδίου, σε σημαντικό και βιβλιογραφικό αρχειακό υλικό και στις επίσης πολύτιμες προφορικές μαρτυρίες των παλαιών κατοίκων.
Ο επικεφαλής της έρευνας και διευθυντής του μεταπτυχιακού προγράμματος «Προστασία Μνημείων» του ΕΜΠ καθηγητής Νίκος Μπελαβίλας με αφορμή την κατάθεση των τευχών της μελέτης στον Δήμο Αγράφων δήλωσε:
«Προχωράμε μέσα από μία εξαιρετική συνεργασία με την τοπική αυτοδίοικηση στο επόμενο βήμα, τη διατύπωση του ολοκληρωμένου στρατηγικού σχεδίου για την αναβίωση του ιστορικού τόπου της Βίνιανης των Αγράφων.
Με μεγάλη χαρά παραδώσαμε τα δύο πρώτα τεύχη της μελέτης στο Δήμο Αγράφων και στον Δήμαρχο Αλέξη Καρδαμπίκη και συνεχίζουμε για το επόμενο στάδιο το οποίο θα ολοκληρωθεί ως το τέλος του έτους. Ενημερώσαμε επίσης ταυτόχρονα το Υπουργείο Πολιτισμού, θεσμικά αρμόδιο για την προστασία των νεώτερων και αρχαίων μνημείων, σχετικά με τα ευρήματα της έρευνας, προκειμένου να λάβει απαραίτητα θεσμικά μέτρα.
Ευχαριστώ εκ μέρους των συναδέλφων μου και προσωπικά, τους κατοίκους της Βίνιανης για την πολύτιμη βοήθεια και τη φιλοξενία, όπως και τις νέες και νέους σπουδαστές του ΕΜΠ που έδωσαν τον καλύτερο εαυτό τους σε αυτή την έρευνα.»
Ο Δήμαρχος Αγράφων Αλέξης Καρδαμπίκης με την παραλαβή του υλικού της έρευνας δήλωσε:
«Είναι μία σημαντική στιγμή για τα Άγραφα. Η συνεργασία με το Πολυτεχνείο συνεχίζεται με επιτυχία και σύντομα θα δώσει χειροπιαστά αποτελέσματα σε προτάσεις δράσεων, έργων. Με την ωρίμανση των μελετών θα διεκδικήσουμε τα κονδύλια για την αναβίωση του σημαντικού αυτού ιστορικού τόπου, της Βίνιανης. Ευχαριστώ όλες και όλους τους καθηγητές και τους φοιτητές που μας προσέφεραν αυτό το επιστημονικό υλικό για να προχωρήσουμε».
